ზოგიერთი ფილოსოფოსი ჩვენს მოგონებებს ჩვენივე მეობის საფუძვლად მიიჩნევს – სწორედ მეხსიერების წყალობით ვართ ხვალაც იგივენი, რანიც დღეს ვიყავითო, ამბობენ ისინი. სხვები მეხსიერების სიმყიფესა და ცვალებადობაზე ამახვილებენ ყურადღებას და სვამენ კითხვას: თუკი ჩვენივე მოგონებები გვაბრმავებს და გვატყუებს, განა ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენივე იდენტობა, “მეობაც” წარმავალი და ცვალებადია დროთა განმავლობაშიო?
ეს საინტერესო ფილოსოფიური დავა ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებიდან იწყება და დღემდე გრძელდება.
რაიმონდ ლული – Raymond Lulle (1232-1315)
მეხსიერება სამყაროს საიდუმლოთა ამოხსნაში გვეხმარება
ნაშრომი: Ars Magna (v. 1277)
სანამ საბეჭდ დაზგას გამოვიგონებდით, წიგნები ნაკლებად მოიპოვებოდა. ბრძენკაცს, ამდენად, საუცხოო მეხსიერება სჭირდებოდა, რათა მტვრიანი ფოლიანტები ზეპირად დაეხსომა. ამისათვის სპეციალურ მნემოტექნიკურ [მნემოტექნიკა – მახსოვრობის ხელოვნება] ხერხებს მიმართავდნენ, რომლებიც ჯერ კიდევ ციცერონმა ჩამოაყალიბა. “მახსოვრობის ხელოვნების” ამ რომაულმა ტრადიციამ შუა საუკუნეებში მორალური შეფერილობა შეიძინა. თომა აქვინელი მისი საშუალებით სამოქალაქო სიქველეს ასწავლიდა მოწაფეებს. რაიმონდ ლული, თომა აქვინელის თანამედროვე მაიორკელი ბრძენკაცი, კი თვლიდა, რომ მახსოვრობის ხელოვნება სამყაროს მისტიკურ შეცნობას უწყობდა ხელს. სწორედ ამ რწმენით შთაგონებულმა, ლულმა ანტიკური მნემოტექნიკის მეთოდები განაახლა. ციცერონი ორატორს ურჩევდა, გამოსვლის მომზადებისას მისი თეზისები მეხსიერების თვალით დაეკავშირებინა ამფითეატრის სხვადასხვა ნაწილთან. ამდენად, როცა საუბრისას გამომსვლელი თვალს მოავლებდა დარბაზს, მას თვალწინ წარმოუდგებოდა სათქმელი.
ლულმა ეს მოდელი გაართულა და თქვა – მოდით, ფიზიკური სივრცის ნაცვლად, გონებაში დავხატოთ მბრუნავი კბილანები, რომლებზეც დატანილია ასოები, რომლებიც თავის მხრივ ცნებებს უკავშირდებაო. ამგვარად გამოხატული ცოდნა და ამ გზით გაძლიერებული მეხსიერება ლულისთვის ლოგიკურისა და მეტაფიზიკურის სინქრონიზაციის შემძლე მექანიზმი იყო. ლულის თვალსაზრისით, სწორედ მეხსიერება გვეხმარება გასაღები მოვარგოთ სამყაროს საიდუმლოებას, სამყაროსი, რომელიც “სიმბოლოების გიგანტური ერთობლიობაა” – სწორედაც რომ “მბრუნავი კბილანები”, რომლებიც სხვადასხვა კბილით ჩაეჭიდება ხოლმე ერთმანეთს და მეტი არაფერი. თუკი Ars magna-ში ჩემ მიერ გადმოცემულ ჩემს პრინციპებს, ცნებებსა და მათ კომბინაციებს დაისწავლითო, ეუბნებოდა ლული მკითხველს, კოსმიური ჭეშმარიტებისაკენ გაიკვალავთო გზას.
რენე დეკარტი – René Descartes (1596-1650)
მოგონებების მიღმა, ჩემი რაობის მუდმივობას ღმერთი განსაზღვრავს
ეწინააღმდეგება რაიმონდ ლულს
ნაშრომი: Règles pour la direction de l’esprit (v. 1628-1629) და Méditations métaphysiques (1641)
დეკარტს ლულის ნაშრომები ახალგაზრდობაში წაკითხული კი ჰქონდა, მაგრამ მნემოტექნიკა უაზრობად მიუჩნევია: “მეცნიერებისათვის მეხსიერება აუცილებელი სულაც არაა”, წერდა ის “კერძო განსჯანში”. საქმე ისააო, ამბობდა დეკარტი, რომ ჩვენი მეხსიერება “ბუნებით სუსტია”, ხოლო ხელოვნურად მახსოვრობის გაუმჯობესება ამ ფუნდამენტურ სისუსტეს ვერაფერს უშველისო. ამიტომ, დეკარტის აზრით, მეხსიერებას განსჯა უნდა ვამჯობინოთ და იგი მეთოდურად გამოვიყენოთ. უარყოფდა რა მნემოტექნიკას, დეკარტს აინტერესებდა მეხსიერების ფიზიოლოგია. მან დაასკვნა, რომ მეხსიერება წარმოადგენს “ნაწიბურებს” ჩვენს ტვინსა და ჩვენს სხეულში, რასაც ასე ასურათხატებდა: როცა ვირტუოზი მუსიკოსის გამოსვლას ვუცქერთ, ვხედავთ, რომ მისი მეხსიერება მის თითებშია გამოხატული, თითქოსდა თითებს თავად ახსოვდეთო მუსიკის შესასრულებლად საჭირო ჟესტები. ამ აზრით შთაგონებულმა, “მეტაფიზიკურ მედიტაციებში” დეკარტმა განთქმული პოსტულატი ჩამოაყალიბა – “ვარ საგანი, რომელიც აზროვნებს” ან, უფრო მოკლედ – “ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ” (“cogito, ergo sum”).
დეკარტის პოსტულატი განთქმულია, თუმცა მისი მთავარი ლოგიკური სისუსტეც აშკარაა: თუკი არ ვაზროვნებ, მაგალითად თუკი მძინავს, დეკარტის თვალსაზრისით, ესე იგი არ ვარსებობ?! თავად ბრძენკაციც აცნობიერებდა ამ პრობლემას, მაგრამ არაცნობიერი აზროვნების ჰიპოთეზის წამოყენების ნაცვლად, დეკარტმა პრობლემის მეტაფიზიკურად გადაჭრა ამჯობინა და ამტკიცებდა: როცა ცნობიერ მდგომარეობაში არ ვართ, ღმერთი განაპირობებს ჩვენი პიროვნების მუდმივობასა და ურღვეობასო. ამას დეკარტი “განგრძობით ქმნადობას” უწოდებდა – ღმერთმა არა მხოლოდ ერთხელ შეგვქმნა, არამედ მუდმივად განაგრძობს ჩვენს შექმნას, უზრუნველყოფს რა ჩვენი ცნობიერებისა და ჩვენი სხეულის ერთიანობასო. სწორედ ამ მეტაფიზიკური მიდგომით გადაიჭრება “მეობის” პრობლემა – ღმერთის გარეშე დეკარტი ვერ ახერხებს დაასაბუთოს, თუ რატომ ვრჩებით საკუთარ თავად, იმავე ადამიანად, იმისდა მიუხედავად, ვაზროვნებთ თუ არა.
ჯონ ლოკი – John Locke (1632-1704)
ვარ ის, რაც მახსოვს, რომ ვარ
ეწინააღმდეგება დეკარტს
ნაშრომი: ესსე ადამიანთა მიერ შემეცნების შესახებ (1689)
ინგლისელი ფილოსოფოსი დეკარტს არ ეთანხმებოდა და ამბობდა, მეხსიერება იმდენად მყიფეც არაა, რამდენადაც ეს ფრანგ მოაზროვნეს მიაჩნდაო. როგორც პროტესტანტი, ლოკი სკეპტიკურად ეკიდებოდა მეტაფიზიკურ პოსტულატს, რომლის თანახმადაც ადამიანის არსის ნაწილი არამატერიალური და უკვდავი სულია. შესაბამისად, ლოკმა ამჯობინა “მეობა” მხოლოდ მეხსიერების საფუძველზე აეხსნა: “პიროვნების იდენტობა იმდენად შორს ვრცელდება დროსა და სივრცეში, რამდენადაც მის ცნობიერებაში წარსულში ნაფიქრალი ან ნამოქმედარია დალექილი მოგონებად”. უფრო კონკრეტულად, ლოკის აზრით, ჩვენი იდენტობა არის არა იმდენად ჩვენი მოგონებების ზოგადი შინაარსი, არამედ მახსოვრობით განმტკიცებული რწმენა, რომ წარსულში განხორციელებული აქტები ნამდვილად ჩვენი ნამოქმედარია.
აქ ძევს ლოკის მთავარი პოსტულატიც: ჩვენი მოგონება მხოლოდ წარსულში მომხდარი ფაქტის აღრიცხვა კი არა, არამედ ამ გამოცდილების შესახებ ჩვენი ფიქრებიც არისო. ანუ ჩვენი განსჯის უნარი მეხსიერებისაგან განყენებული კი არაა, არამედ მასთან მჭიდროდაა გადაჯაჭვული. სწორედ ამიტომო, ამბობდა ლოკი, ჩემი მეხსიერება საკმარისია ჩემი იდენტობის განსასაზღვრად, ხოლო რასაც დავივიწყებ, ის ჩემი “მეობის” ნაწილი აღარააო. ლოკი სრულად აცნობიერებს “მეობისა” და მეხსიერების გაიგივების ლოგიკურ პარადოქსს, რომელსაც ასე აყალიბებს: სოკრატეს რომ ყველაფერი ის ახსოვდეს, რაც ნესტორს, ტროას ომის გმირს ახსოვდა, მაშინ სოკრატე ნესტორი იქნებოდაო. თუკი უფლისწულის მეხსიერებას მეწაღის სხეულში გადავნერგავთ, მეწაღე უფლისწული გახდება, რადგან მას უფლისწულის მეხსიერება ექნებაო. ამ პარადოქსის იქეთ კი ლოკი უკვე აღარ მიდის.
დევიდ ჰიუმი – David Hume (1711-1776)
მეხსიერება დროში მდგრადი იდენტობის ილუზიას გვიქმნის
ეწინააღმდეგება რენე დეკარტსაც და ჯონ ლოკსაც
ნაშრომი: კვლევა ადამიანთა მიერ შემეცნების შესახებ (1748)
შოტლანდიელი მოაზროვნე დეკარტის თეორიებსაც ეწინააღმდეგება და ლოკისასაც. ის ამტკიცებს, რომ არ არსებობს დროში განგრძობითი თვითშეგნება, სტაბილური “მეობა”: “როცა კი ჩავღრმავებივარ საკუთარ თავს, ძირისძირში ვაწყდებოდი ამა თუ იმ კერძო განცდას – სიცხეს, სიცივეს, შუქსა თუ ჩრდილს, სიყვარულს თუ სიძულვილს, ტკივილს თუ სიამოვნებას. ვერასოდეს შევძელი საკუთარ მეობას ჩავჭიდებოდი ისე, რომ ამგვარ განცდებს არ შევხებოდი და დამემზირა ამ “მეობის” სხვაგვარი არსი, თუ არა განცდა”, წერს ჰიუმი. მისთვის “მეობა” თეატრია, რომელშიც ჩვენი აღქმები და განცდები ჯერ სცენაზე გამოდიან და შემდეგ კი სცენას ტოვებენ, მაგრამ “მას არ გააჩნია ერთარსობა რომელიმე კონკრეტულ მომენტში და არც ერთიანი იდენტობა სხვადასხვა მომენტში”.
თუკი ჩვენი “მეობის”, მყარი იდენტობის სუბიექტური განცდა გაგვაჩნია, ამის მიზეზი ჩვენი მეხსიერებაა – წარსული განცდების დამახსოვრებით, ჩვენ ვიქმნით ილუზიას, რომ ყველაფერს ჩვენში ერთიანი სული წარმართავს. ჰიუმი წერდა: “მეხსიერება გვეხმარება შევქმნათ [იდენტობა], ქმნის რა წარმოდგენას, რომ ჩვენს განცდათა შორის ურთიერთკავშირი არსებობს”. ამგვარად, დროში სტაბილური იდენტობის იდეა არაა დაფუძნებული განსჯაზე: ის ეფუძნება რწმენას, რომელსაც ილუზიის სახით წარმოშობს მეხსიერება, რომელიც რეალურად მხოლოდ ერთმანეთისაგან განცალკევებული, განსხვავებული მოგონებების კოლექციაა.
გოტფრიდ ვილჰელმ ლაიბნიცი – Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716)
მეხსიერება ყველაფერს ინახავს… ოღონდ გაუცნობიერებლად
ეწინააღმდეგება ჯონ ლოკს
ნაშრომი: ახალი ესეები ადამიანთა მიერ შემეცნების შესახებ (1704, გამოქვეყნდა 1765 წელს)
ჰიუმმა რაც უნდა ის თქვას, მაგრამ ჩემს იდენტობაში მე ეჭვი არ შემაქვსო, ამბობდა ლაიბნიცი. აგერ დასტურიც: ეჭვიც არ მეპარება რომ დილასაც ის ადამიანი ვარ, ვინც ძილის წინ ვიყავიო. საიდან მოდის ჩემი მეობის ეს სიმყარე დროთა განმავლობაშიო? სვამს კითხვას ლაიბნიცი. პასუხის გასაცემად, ის მათემატიკის დარგში თავის კვლევებს ფსიქოლოგიას უსადაგებს და ამტკიცებს, რომ “ცნობიერის ჯაჭვი” შედგება “მიკრო-აღქმებისაგან”, რომლებსაც ვერც კი ვაცნობიერებთ – ისევე, როგორც არ გვესმის წყლის თითოეული წვეთის ხმა ტალღის ხმაურში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩემი იდენტობა არც მხოლოდ ცნობიერად აღქმულ “მეობას” ემყარება, როგორც ამას დეკარტი ამტკიცებდა და არც თანმიმდევრული მოგონებების ცნობიერ წყებას, როგორც ამას ლოკი თვლიდაო. პირიქით, ლაიბნიცი მოგვიწოდებს ვაღიაროთ, რომ ყოველი ფსიქიკური ქმედება არ აისახება ცნობიერში და რომ მეხსიერება “თავგზააბნეული მიიწევს უსასრულობისაკენ”.
ლაიბნიცს სამყაროს წინასწარგანსაზღვრული ჰარმონიულობისა სჯეროდა. ამიტომ იგი ასეთ მეტაფიზიკურ თეორიას აყალიბებს: ჩემი ინდივიდუალობა (რომელსაც ის “მონადას” უწოდებს) მოცემულ ადგილსა და დროში მთელი სამყაროს სცენარის არსს ასახავს. ამგვარადო, ამბობდა ლაიბნიცი, შემიძლია ვამტკიცო, რომ მე ვარ ჩემი მეხსიერება იმ გაგებით, რომ ჩემი “მე” საკუთარ თავში მოიცავს ყველაფერს, რაც მომხდარა და ყველაფერს, რაც მოსახდენია. ოღონდაც ეს ტრანსცენდენტული, ფართოდ განსაზღვრული, უსასრულოდ მდიდარი მეხსიერება, რომელიც ჩემს რაობას განსაზღვრავს, რადგანაც თავის თავში მოიცავს ჩემს წარსულსა და ჩემს მომავალს, ჩემი ცნობიერი “მესთვის” მიუწვდომელიაო.
ფრიდრიხ ნიცშე – Friedrich Nietzsche (1844-1900)
დავიწყების გარეშე ვერ იარსებებს სიცოცხლე
ეწინააღმდეგება რენე დეკარტს , ემხრობა დევიდ ჰიუმს
ნაშრომი: მეორე არადროული მსჯელობა (1874)
ნიცშე ეიზიარებს ჰიუმის კრიტიკას დეკარტისეული “ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ” თეზისის მიმართ. მისი აზრით, აქ ნაგულისხმევი “მე” მხოლოდ ნაცვალსახელია, “გრამატიკული ფიქცია”, რომელიც არ ემყარება მეხსიერების ბუნებრივ ცხოველქმედებას. აქ კი ის შორდება ჰიუმს და ამტკიცებს, რომ ადამიანი, როგორც ცხოველი, ბუნებით გულმავიწყია. ნიცშესათვის მეხსიერება სამარჯვია, ცივილიზაციის მიერ მოგონილი, რომლის განვითარებაც იმათ აინტერესებდათ, ვისაც ადამიანისაგან ისეთი მორჩილი ცხოველის გამოძერწვა სურდათ, რომელიც დანაპირებს შეასრულებდა. “მხოლოდ შანთით ამომწვარი რამ რჩება მეხსიერებაში და, თავის მხრივ, მხოლოდ ის გვტანჯავს მუდმივად, რაც მეხსიერებაშია შემონახული”. ამგვარად, ძალადობისა და ტანჯვის ძალით შეკოწიწებული “მე” ვალდებულია, პასუხი აგოს თავის ქმედებაზე, გადაიხადოს ვალები ან სასამართლოს წინაშე წარსდგეს დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში. ყოველივე ეს, ნიცშეს ხედვით, “მეხსიერებით გაწვრთნის” შედეგია. თუკი მეხსიერება რამენაირად ეხმარება ადამიანის განვითარებასო, ამბობს გერმანელი, ისიც მხოლოდ იმიტომ, რომ ტკივილი “მნემოტექნიკის ყველაზე ძალუმი დამხმარეაო”.
რას გვთავაზობს ნიცშე ამგვარი პესიმისტური მსჯელობის დასკვნად? ის გვთავაზობს, ახალი თვალით შევხედოთ იდენტობას და განვათავისუფლოთ იგი მისი შემქმნელი ძალადობისაგან. უფრო ზუსტად, ნიცშე დავიწყებას გვთავაზობს, როგორც იარაღს მათ საწინააღმდეგოდ, ვინც მეხსიერებით გვწამლავს. იგი ამბობს, რომ სწორედ დავიწყებაა ცხოვრების საწინდარი, რადგან დავიწყება აძლიერებს ჩემს ნებას, რომელიც ამ აქტით მოსწყდება ტკივილს, გათავისუფლდება, რადგანაც “ვერ იარსებებდა ვერანაირი ბედნიერება, ვერანაირი სიმშვიდე, ვერანაირი სიამაყე, ვერანაირი ტკბობა მიმდინარე წამის სისრულით, დავიწყების უნარი რომ არ გვქონდეს”. ამასთან, ნიცშე მთლად არ აკნინებს მეხსიერებას: მისი აზრით, ის ბუნებრივი გადარჩევის ერთ-ერთი მამოძრავებელია. არსებობენ კარგი “მოაზროვნე მცოხნელები”, ვინც მეხსიერებას მხოლოდ იმისთვის იყენებენ, რომ წარსულის ძალა შეიწოვონ და ამით გაიძლიერონ ცხოვრების ნება. “ისტორიის სიმძიმის ტარება მხოლოდ ძლიერ პიროვნებებს შეუძლიათ, სუსტებს ის უბრალოდ წაშლისო”, ამბობდა მარად პირქუში ფილოსოფოსი.
ზიგმუნდ ფროიდი – Sigmund Freud (1856-1939)
ცნობიერება და მეხსიერება ურთიერთგამომრიცხავია
ეწინააღმდეგება რენე დეკარტს, ავითარებს ლაიბნიცისა და ნიცშეს აზრებს.
ნაშრომი: სიზმრების ინტერპრეტაცია (1900)
ნიცშესი არ იყოს, ფროიდისთვის ადამიანის ცნობიერება ურთიერთდაპირისპირებული ვნებების ასპარეზია. თუმცა ფროიდმა აირჩია, გაეღრმავებინა არაცნობიერის ცნება. მიჰყვა რა ლაიბნიცის მიერ წამოყენებული “მიკრო-აღქმების” იდეას, ფსიქოანალიზის მამამ მეხსიერებას მყარი ადგილი მიუჩინა იდენტობის ჩამოყალიბების საქმეში. ფროიდის აზრით, ისეთი მოგონებები, რომლებიც რეალურად გვეხმარება ჩვენი “მეს” სიღრმისეულ აღქმაში, მხოლოდ ნაწილობრივ და თანაც დეფორმირებულ კვალს ტოვებენ ჩვენს მეხსიერებაში. მაგალითისთვის, ჩვენ არ გვახსოვს ჩვენი პატარაობა. ფროიდმა ასევე გამოიგონა ეგრეთწოდებული “შირმა-მოგონების” ცნება, მოგონებებისა, რომლებიც “უჩვეულოდ ხალასია”. თუკი პაციენტს ასეთი ნათელი მოგონება აქვს, სავარაუდოდ ის რაღაც სხვა მოგონებას ფარავს, რაც თითქმის იმავე დროს მოხდა.
მაგალითისთვის, ბავშვობიდან შეიძლება სრულიად ბანალური მოვლენა გვახსოვდეს – მაგალითად ის, რომ ქუდი დავკარგეთ – მაგრამ დაგვავიწყდეს იმავე დროს მომხდარი ახლობელი არსების დაკარგვა. “შირმა-მოგონებები” ფარავს და განაგდებს მატრავმირებელ შოკებს და ამით ეხმარება ჩვენი იდენტობის რეკონსტრუქციასო, ამბობს ფროიდი. თუმცაღა ის აღიარებს, რომ ყველაზე უფრო არქაული მოგონებები ჩვენთვის მიუწვდომელია, დაფლულია “მეში”, ხოლო ისეთი ტრავმები, რომელთა მოგონებაც არასასიამოვნოა ანდა რომელთა აღიარებაც წარმოუდგენელია, მიჩქმალული რჩება. ამდენად, ფროიდი ამტკიცებს, რომ ჩვენი “მეობის” საძირკველი ჩვენთვის მუდამ მიუწვდომლად რჩება. ჩემი არასრულყოფილი მეხსიერება ჩემი ცნობიერების მზერას უმალავს ჩემს საკუთარ თავს და მაიძულებს, დავკმაყოფილდე ჩემი პიროვნული ისტორიით, რომლის ნამდვილობაც საეჭვოა, რადგან “ცნობიერება და მეხსიერება ურთიერთგამომრიცხავიაო” (წერილი ფლეისს, 1896 წლის დეკემბერი).
ანრი ბერგსონი – Henri Bergson (1859-1941)
მოგონება პიროვნების არსის ნაწილია
ეწინააღმდეგება ფრიდრიხ ნიცშეს
ნაშრომი: მატერია და მეხსიერება(1896)
ბერგსონი თავისი დროის ნეიროფიზიოლოგიურ თეორიებს კარგად იცნობდა და თვლიდა, რომ მეხსიერებას მხოლოდ მატერიალურით ვერ განვსაზღვრავთ. სხეულსა და სულს შორის გაორების უარყოფაში ნიცშე ცდებაო, თვლიდა ბერგსონი და მის საწინააღმდეგოდ ე.წ. “პოზიტიური მეტაფიზიკის” თეზისი განავითარა. ბერგსონის აზრით, არსებობს ორი სახის მეხსიერება: მეხსიერება-ჩვევა და შეურყვნელი მეხსიერება. “მეხსიერება ჩვევა” მექანიკურია და სხეულის მიერ დასწავლილი გამოცდილებიდან გამომდინარეობს, მაგალითად, “საგნებს იმიტომ ვცნობთ, რომ მათი გამოყენება გვსურსო”, ამბობდა ბერგსონი. ამგვარი ყოველდღიური მოქმედებისკენ და სივრცის აღქმისკენ მიმართული მეხსიერების ცენტრად ფრანგ ფილოფოსოსს ჩვენი ტვინი მიაჩნდა. შეურყვნელი მეხსიერება კი, ბერგსონის შეხედულებით, “ჭეშმარიტი მეხსიერებაა”, რომელიც ყოველივე იმას მოიცავს, რისი ცნობიერად აღქმაც შეუძლებელია და მხოლოდ სულით შეიძლება შევიცნოთ. “შეურყვნელ მეხსიერებას ჩემს სხეულთან არავითარი კავშირი არ აქვსო”, ამბობდა ის.
ამგვარი მოგონება არც შეგრძნებაა და არც ხატება, ის საშუალებას გვაძლევს, მოქმედებისკენ მიმართული ყოველდღიურობა უკან მოვიტოვოთ და თვით მარადისობის სიღრმეს შევეხოთ, რითაც თავად არსების არსს შევიმეცნებთო, ამბობდა ბერგსონი, რადგან სწორედ არსია ის, რაც დროს არ ექვემდებარებაო. წარსულის განადგურება შეუძლებელია, ისევე, როგორც მოგონებისა, რომელიც შეურყვნელია, რადგანაც “შეუძლებელია განვასხვაოთ დროის მონაკვეთი, რომელიც ორ მომენტს ერთმანეთისაგან ყოფს და მოგონება, რომელიც მათ ერთმანეთთან აკავშირებს.” შესაბამისად, ბერგსონის ხედვით, ჭეშმარიტი მოგონება სულიერია და არა ფიზიკური, იგი კი არაა ჩემში, არამედ მე ვარ მასში, რადგანაც ამ მოგონების გასაცოცხლებლად წარსულში ვმოგზაურობ.
პოლ რიკორი – Paul Ricœur (1913-2005)
იდენტობა ამბავია, რომელსაც საკუთარ თავს ვუყვებით
ეწინააღმდეგება ჯონ ლოკს, აგრძელებს ზიგმუნდ ფროიდის აზრს
ნაშრომი: მე, როგორც სხვა (1996) და მეხსიერება, ისტორია, დავიწყება (2000)
ნაშრომში “მეხსიერება, ისტორია, დავიწყება” რიკორი ეწინააღმდეგება იდენტობის ლოკისეულ თეორიას და ამბობს, რომ ლოკი უგულებელყოფს მოგონებების სახეობათა მრავალფეროვნებას, მაგალითად, სხეულის მეხსიერებას. უბრუნდება რა ლოკის მაგალითს, რომ თუკი უფლისწულის მეხსიერებას მეწაღის სხეულში გადავნერგავთ, მეწაღე უფლისწული გახდება, რიკორი უარყოფს მას და ამბობს, რომ მეწაღე ვერ გახდება უფლისწული, რადგან მისი სხეულის მეხსიერება სხვაგვარი იქნება – უფლისწულის ხელში უცნაურად გამოჩნდება სათევზაო ბადის სრულყოფილად ფლობა. ჩვენი მეთევზე ტახტზე უხერხულად იჯდება, კარისკაცებს მედიდურად ვერ გადახედავს და შეიძლება დანა-ჩანგლის გამოყენებაც გაუჭირდესო. სხვა სიტყვებით, მეწაღეს შეიძლება უფლისწულის მეხსიერება ჰქონდეს, მაგრამ ის უფლისწულივით ვერ მოიქცევა. ამ მხრივ, რიკორი აგრძელებს ფროიდის აზრს, რომ ჩვენი იდენტობის დიდი ნაწილი უკავშირდება არა მხოლოდ მეხსიერებას, არამედ ჩვენს კავშირს საკუთარ სხეულთან. ოღონდაც ფრანგი ფილოსოფოსი კიდევ ერთ საინტერესო, დამატებით ნაბიჯს გადადგამს – გარდა სხეულის მეხსიერებისა, ჩემი “მეობა” დამოკიდებულია იმაზეც, თუ რა წარმოდგენა მაქვს მე საკუთარ თავზე, ანუ საკუთარი იდენტობის შესახებ რა ამბავს ვუამბობ მე საკუთარ თავს და გარშემომყოფთო.
ამას რიკორი “ნარატიულ იდენტობას” უწოდებს. მისი აზრით, სწორედ ამ გზით ვუკავშირებთ ერთმანეთს ჩვენი არსების სხვადასხვა ასპექტს: ერთი მხრივ იმას, რასაც მე წარმოვადგენ სხვების თვალში (ამა და ამ გარეგნობის, ასაკის, პროფესიის ადამიანი…) და მეორე მხრივ, იმ ამბავს, იმ მოთხრობას, რასაც მე საკუთარი თავის შესახებ ვწერ და საკუთარ თავს ვუყვები. ამგვარადო, ამბობს რიკორი, “ნარატიული მეხსიერების აქტს მივყავართ დინამიკური იდენტობის ორიგინალურ ცნებამდეო”. საკუთარი თავისთვის ჩვენივე წარსულის “მოყოლა” სარისკო საქმეა – მეხსიერება მყიფეა და წარმავალი, ის ყველაფერს ვერ მოიცავს. ამასთან, ადამიანის ბუნებრივი მოთხოვნილებაა, წარსულშიც ამოიცნოს მისი დღევანდელი თავი. შედეგად, ჩვენი მეხსიერება “ზღაპრებისა და გამოცდილების არასტაბილური ნაზავია”: მეხსიერება და წარმოსახვა ერთად მუშაობენ ჩვენი მოგონებების ჩვენს გამოცდილებასთან შესახამებლად, იმ ისტორიის დასაწერად, რომელსაც ჩვენ საკუთარ თავს მოვუყვებით.
