გაერო აფხაზეთის კონფლიქტის დარეგულირებას “ფრთხილი ოპტიმიზმით“ უყურებს

ინტერვიუ გაეროში საქართველოს ელჩთან რევაზ ადამიასთან

21 მარტს სამშვიდობო ოპერაციების საკითხებში გაეროს გენერალური მდივნის მოადგილემ ჟან მარი გიენომ მოხსენებით მიმართა უშიშროების საბჭოს, სადაც  თებერვალში თბილისსა და სოხუმში მისი ვიზიტის შედეგებზე ისაუბრა. უშიშროების საბჭოს სხდომას გაეროში საქართველოს ელჩი რევაზ ადამიაც დაესწრო, რომელმაც უშიშროების საბჭოს კიდევ ერთხელ გააცნო ქართული მხარის პოზიცია აფხაზეთის კონფლიქტის დარეგულირებასთან დაკავშირებით.

23 მარტს “სივილ ჯორჯია“ რევაზ ადამიას უშიშროების საბჭოს ამ სხდომის დეტალების შესახებ ესაუბრა. საქართველოს ელჩი გაეროში ასევე საუბრობს გაეროს ეგიდით ჟენევაში 7–8 აპრილს დაგეგმილ ქართულ–აფხაზური მოლაპარაკებების თაობაზეც, სადაც გაეროს გენერალური მდივნის მეგობარი ქვეყნების ჯგუფის (საფრანგეთის, გერმანიის, რუსეთის, დიდი ბრიტანეთისა და აშშ–ს) წარმომადგენლებიც მიიღებენ მონაწილეობას. რევაზ ადამიას განცხადებით, ქართული მხარე ამ მოლაპარაკებებზე შეეცდება, პირველ რიგში, განხილულ იქნეს გალში დევნილთა “უსაფრთხო და ღირსეული“ დაბრუნების საკითხი.

რევაზ ადამიას განცხადებით, ქართული მხარე მზად არის დაიწყოს მოლაპარაკებები ეკონომიკურ საკითხებზე, როგორც ამას აფხაზური მხარე მოითხოვს. თუმცა ეს უნდა მოხდეს რეგიონის პოლიტიკური სტატუსის განსაზღვრისა და დევნილთა პრობლემის მოგვარების პარალელურად და არა ისე, “რომ ვისაუბროთ მხოლოდ ეკონომიკაზე და არ ვისაუბროთ პოლიტიკურ სტატუსზე, თითქოს პოლიტიკური სტატუსი გადაწყვეტილია და აქ სალაპარაკო არაფერი დარჩა“. 

ბატონო რევაზ, იქნებ გაგვაცნოთ ის საკითხები, რაზეც გაეროს გენერალური მდივნის მოადგილემ ჟან მარი გიენომ უშიშროების საბჭოს სხდომაზე ისაუბრა.

რამოდენიმე მომენტია ხაზგასასმელი. ჯერ ერთი, გიენო კმაყოფილი დარჩა იმით, რომ აფხაზეთის ახალი დე ფაქტო ხელისუფლება უფრო კონსტრუქციულია წინამორბედთან შედარებით. არძინბა [აფხაზეთის ყოფილი დე ფაქტო პრეზიდენტი], განსაკუთრებით ბოლო წლებში, საერთოდ არაკომუნიკაბელური იყო. ბაღაფში კი უფრო პრაგმატული ადამიანია. მე პირადად შევხვედრივარ მას და დავემოწმები ბატონ გიენოს, რომ ბაღაფშთან უფრო შესაძლებელია კონსტრუქციული საუბარი, ვიდრე სხვასთან.

სწორედ ამის გამო გიენომ სამშვიდობო პროცესის მიმართ “ფრთხილი ოპტიმიზმით“ იმედი გამოთქვა, რომ აპრილში დაგეგმილი ჟენევის შეხვედრა შეიძლება შემობრუნების, ახალი ათვლის წერტილი გახდეს, საიდანაც სერიოზულ სამშვიდობო პროცესზე შეიძლება საუბარი.

მან [გიენომ] ხაზი გაუსვა და მკაფიოდ დაანახა აფხაზეთის ახალ დე ფაქტო ხელისუფლებას, რომ საერთაშორისო თანამეგობრობა, გაერო, უშიშროების საბჭო აფხაზეთს განიხილავს, როგორც საქართველოს შემადგენელ ნაწილს. და თუ რა სტატუსი ექნება აფხაზეთს საქართველოს შიგნით, ეს უკვე მოლაპარაკებების თემა უნდა გახდეს.

ამ მხრივ გიენომ ისიც აღნიშნა, რომ ბაღაფში, ყოველ შემთხვევაში ამ ეტაპზე, ამ პოზიციას არ ეთანხმება და აცხადებს, რომ აფხაზეთი დამოუკიდებელი სახელმწიფოა. მაგრამ ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გიენომ მკაფიოდ დააფიქსირა ის პოზიცია, რომელზეც დგას გაერო და უშიშროების საბჭო.

საბოლოო ჯამში, გამოსვლის ლეიტმოტივი მაინც ის იყო, რომ გიენომ, როგორც უკვე მოგახსენეთ, მოლაპარაკებების პროცესის განახლების პერსპექტივისადმი “ფრთხილი ოპტიმიზმი“ გამოხატა.

თქვენ ახსენეთ 7–8 აპრილს დაგეგმილი ჟენევის შეხვედრა. რა საკითხებს წამოწევს ამ შეხვედრაზე ქართული მხარე და ვინ წარმოადგენს ქართულ მხარეს ჟენევაში? იქნება ეს ირაკლი ალასანია, რომელთანაც მოლაპარაკებებს სოხუმი იმის გამო არ თანხმდებოდა, რომ ის აფხაზეთის ‘ლეგიტიმური’ მთავრობის თავმჯდომარეა?

მე რამდენადაც ვიცი, იქნებიან ბატონი ირაკლი ალასანია და ბატონი გოგა ხაინდრავა [სახელმწიფო მინისტრი კონფლიქტების დარეგულირების საკითხებში]. აფხაზები თავიდან ცოტა ჭირვეულობდნენ იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ იქნებოდა საქართველოს წარმომადგენელი. მაგრამ ეხლა, მე რამდენადაც ვიცი, ეს პრობლემა მოიხსნა.

უშიშროების საბჭოზე ჩემს გამოსვლაში ავღნიშნე, რომ ჩვენთვისაც ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ აფხაზური მხარე დათანხმდა ჟენევის ფორმატით მოლაპარაკებებში მონაწილეობას.

ჩვენ ხაზი გავუსვით, რომ ჟენევის ფორმატი არის მთავარი ფორმატი, რომლის ფარგლებშიც მოლაპარაკებები უნდა მიმდინარეობდეს და საქართველოს ხელისუფლება ყველანაირად შეეცდება ხელი შეუწყოს, რათა ეს ფორმატი ყველაზე მნიშვნელოვანი და სერიოზული იყოს. ვინაიდან არის გარკვეული მცდელობა, რომ მოლაპარაკებათა აქცენტი სოჭის ფორმატზე  იქნეს გადატანილი, რაც, მე ვფიქრობ, დიდი შეცდომა იყო თავის დროზე და გარკვეული მცდელობები ეხლაც აქეთკენაა მიმართული. საქართველოს ხელისუფლება მიიჩნევს, რომ სოჭის და სხვა ნებისმიერი ფორმატიც საჭიროა, როგორც ჟენევის ფორმატის ნაწილი და არა როგორც დამოუკიდებელი ფორმატი.

ჩვენ შევეცადედ უშიშროების საბჭოს სხდომაზე გაგვეჟღერებინა, თუ რა უნდა იყოს ძირითადი თემა ჟენევის მოლაპარაკებებისას. ჩვენი აზრით, ჟენევის ამ შეხვედრაზე, პირველ რიგში, აქცენტი დევნილების დაბრუნების პრობლემაზე უნდა გაკეთდეს.

ყველა სხვა თემაზე საუბარი, იქნება ეს ეკონომიკური პროექტები, თუ რამე ინფრასტრუქტურული პროექტები, შეიძლება განხილულ იქნეს მხოლოდ იმ პირობით, თუ სერიოზულად დაიწყება გალში დევნილთა დაბრუნების პროცესი. ამის წანამძღვრები უკვე არსებობს, მაგრამ გასაკეთებელია შემდეგი: პირველი, უნდა ამუშავდეს გაეროსა და ეუთოს ეგიდით ადამიანის უფლებათა დაცვის ოფისი გალში; მთლიანად უნდა გაიშალოს ის [გაეროს] პოლიციური ქვედანაყოფი , რომელიც ნაწილობრივ ფუნქციონირებს, კერძოდ, მხოლოდ ზუგდიდის რაიონის ტერიტორიაზე; უნდა დაიწყოს სპონტანურად დაბრუნებულ დევნილთა რეგისტრაცია, რათა შეიქმნას სურათი, თუ  რამდენი ადამიანია გალში სპონტანურად დაბრუნებული.

ბუნებრივია, დაბრუნების პროცესი უსაფრთხოების გარანტიებსაც გულისხმობს, რაც თავის მხრივ,  გარკვეულ ადმინისტრაციულ ელემენტს მოიცავს. ამ ძალზე რთულ საკითხთან დაკავშირებით დიდ სირთულეებს წავაწყდებით მოლაპარაკებების დროს, მაგრამ ამ თემის განხილვის თავიდან არიდება, არაფერს მოგვცემს. თუ დაბრუნებაზე ვსაუბრობთ, ეს საკითხი აუცილებლად გადასაწყვეტია.

იქნებ დააკონკრეტოთ, თუ რას გულისხმობთ გალის რაიონში ადმინისტრაციული საკითხების მოგვარებაში? ადრე იყო გარკვული საუბრები გალში გაეროს ეგიდით ერთობლივი ქართულ–აფხაზური ადმინისტრაციის შექმნის თაობაზე.

ვგულისხმობ იმას, რომ ადამიანები, რომლებიც იქ დაბრუნდებიან და საუბარია ოფიციალურ დაბრუნებაზე, რაც აფხაზებსაც აქვთ აღიარებული მრავალ დოკუმენტზე ხელის მოწერით, უნდა დაბრუნდნენ “უსაფრთხო და ღირსეულ პირობებში.“ ანუ, უნდა არსებობდეს ინსტიტუტები, მექანიზმები, რომელიც უზრუნველყოფს მათ უსაფრთხოებას და მათი უფლებების დაცვას. ჯერ–ჯერობით ასეთი ინსტიტუტები არ არსებობს. არსებობს გალის [აფხაზური] გამგებლობა [რუსლან] ქიშმარიას ხელმძღვანელობით, რომელიც, როგორც ამბობენ, ბოლო დროს მართალია უფრო თანამშრომლობს ზუგდიდის რაიონის ადმინისტრაციასთან, მაგრამ გალში ამჟამად მოქმედი აფხაზური ადმინისტრაცია მაინც ვერ იქნება აღქმული დაბრუნებულ დევნილთა უსაფრთხოების გარანტად.

ადმინისტრაციის ფორმებზე საუბარი ყოველთვის მიმდინარეობდა, მაგრამ ოფიციალური მონახაზი, გეგმა არ გაკეთებულა და ვერც გაკეთდება, ან უფრო სწორედ ვერ გაჟღერდება, სანამ ერთობლივად აფხაზებისა და ქართველების მიერ არ იქნება სქემატურად მაინც წარმოდგენილი , როგორი შეიძლება იყოს მომავალი ადმინისტრაცია.

მოკლედ, ჟენევის ძირითადი თემები უნდა იყოს, ზემოთ ჩამოთვლილი საკითხები, რომელსაც შეიძლება მიებას ეკონომიკური პრობლემატიკაც.

თუმცა ჩვენ უშიშროების საბჭოს სხდომაზე გამოსვლისას ისიც ავღნიშნეთ, რომ აუცილებელია პოლიტიკურ სტატუსზე საუბრის დაწყება. პოლიტიკური სტატუსის განსაზღვრის გარეშე, სრული ილუზიაა, რომ რეგიონი ეკონომიკურად განვითარდება. განვითარება არ იქნება, თუ არ იქნა პოლიტიკური სტაბილურობა – პოლიტიკური სტაბილურობა კი სტატუსის განსაზღვრას გულისხმობს.

ჩვენ კიდევ ერთხელ დავაფიქსირეთ, რომ ძალიან კარგი იქნება, თუ უშიშროების საბჭო საქართველოს, მათ შორის აფხაზეთსაც, ვიზიტით ეწვევა.  ჩემი აზრით, ამას ბევრი პლიუსი ექნება. ჯერ ერთი, უშიშროების საბჭოს წევრები უკეთესად ნახავენ, თუ რა მდგომარეობაა ადგილზე და რა პოზიციები აქვთ მხარეებს. თავის მხრივ მხარეებისთვის, განსაკუთრებით კი აფხაზური მხარისთვის, უფრო ნათელი გახდება, თუ რა პერსპექტივა აქვს მათ მოთხოვნას სრული დამოუკიდებლობის თაობაზე. ამას გარდა, ასეთი ვიზიტი აამაღლებს საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღების დონეს ამ კონფლიქტისადმი. 

თუმცა ბაღაფშს, ამ ბოლო დროს, არა ერთხელ განუცხადებია, რომ მოლაპარაკებები მხოლოდ ეკონომიკური საკითხების განხილვით უნდა დაიწყოს. როგორ გესახებათ თბილისსა და სოხუმს შორის ამ წინააღმდეგობის დაძლევა?

წინააღმდეგობები, რა თქმა უნდა, არის, მაგრამ ქართული მხარე არ იჩემებს, რომ ჯერ პოლიტიკური სტატუსი განვსაზღვროთ და მერე ვისაუბროთ ეკონომიკურ პროექტებზე. პრეზიდენტის [მიხეილ სააკაშვილის] გამოსვლა გენერალური ასამბლეის სხდომაზე  [2004 წლის 21 სექტემბერს] სწორედ ამის მაჩვენებელი იყო, რომ ქართული მხარე მზად არის ეტაპობრივი გეგმების განხორციელებისთვისაც. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მოდით ვისაუბროთ ეკონომიკაზე და არ ვისაუბროთ პოლიტიკურ სტატუსზე, რომ თითქოს პოლიტიკური სტატუსი გადაწყვეტილია და აქ სალაპარაკო აღარაფერი დარჩა.  ჩვენ მზად ვართ ვისაუბროთ ეკონომიკურ პროექტებზე, თუმცა აქვე ვამბობთ, რომ პარალელურად უნდა წარიმართოს მოლაპარაკებები იმ საბაზო პრინციპებზე, რომლის საფუძველზეც  დევნილთა დაბრუნება უნდა მოხდეს.

თუ  პოზიცია იქნება ხისტი, რომ აფხაზეთი დამოუკიდებელი ქვეყანაა და არაფერი აკავშირებს  საქართველოსთან, სრულებით ბუნებრივია, რომ ქართული მხარე ვერანაირად ვერ აიღებს აფხაზეთის ეკონომიკის აღორძინებას თავის თავზე.

აქვე მინდა ავღნიშნო, რომ უშიშროების საბჭოს სხდომაზე გამოსვლისას, მე პატივი ვეცი ბატონი ზურაბ ჟვანის ხსოვნას, ვინაიდან მიმაჩნია, რომ ბატონი ზურაბის გარდაცვალება დიდი დანაკლისი იყო საქართველოსთვის. ეს დიდი დარტყმა იყო ამ სამშვიდობო პროცესისთვისაც, ვინაიდან ბატონ ზურაბს გააჩნდა უზარმაზარი პოტენციალი რთული მოლაპარაკებების წარმოებისას, რაც ძალიან კარგად გამოჩნდა შარშან ნოემბერში სამხრეთ ოსეთის მხარესთან [ედუარდ კოკოითთან] მოლაპარაკებების დროს.

თუ იყო საუბარი უშიშროების საბჭოს სხდომაზე და კონკრეტულად თქვენს გამოსვლაში კონფლიქტის დარეგულირებაში რუსეთის როლზე?

ჩვენ გამოვთქვით გარკვეული ოპტიმიზმი, რომ ველოდებით რუსეთისგან აფხაზეთთან მიმართებაში პოზიციის ცვლილებას. მათ აფხაზებზე ზემოქმედების  ძალზედ სერიოზული ბერკეტები გააჩნიათ და ეს კარგად გამოჩნდა შარშან შემოდგომაზე, როდესაც იქ სახელისუფლებო კრიზისი შეიქმნა [საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ]. ამის ნათელი დასტური იყო თუნდაც იმავე კრიზისის დროს რუსეთის მიერ აფხაზეთთან საზღვრის დაკეტვა, რომელმაც, ასე ვთქვათ, ცივი შხაპივით იმოქმედა სიტუაციაზე. მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს ბერკეტები არ გამოიყენება კონფლიქტის მოგვარების მიზნით. ძალიან კარგად უნდა გაიგონ ჩვენმა რუსმა კოლეგებმა, თუ რა დიდი რისკია იმ მიდგომაში, როცა სხვადასხვანაირად უყურებენ და სხვადასხვანაირად იქცევიან სეპარატიზმთან მიმართებაში, იქნება ეს მათი ქვეყნის შიგნით, თუ მის გარეთ.

ჩანს, რომ რუსეთს გარკვეული სირთულეები აქვს აფხაზეთის ახალ დე ფაქტო ხელისუფლებასთან. მაგრამ, ზოგადად, რუსული პოლიტიკის სერიოზული ფიგურები კვლავაც მხარს უჭერენ სეპარატიზმს. ეს მიდგომა უნდა შეიცვალოს, რისი იმედიც გვაქვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონფლიქტის მოგვარების პროცესი ვერანაირად წინ ვერ წავა. არსებობს გარკვეული ინფორმაცია, რომ ამ მიმართულებით ადგილი აქვს რაღაც ცვლილებებს. მე ვერ ვიტყოდი, რომ რევოლუციურს, მაგრამ რაღაც პოზიტიური ნიშნები გამოჩნდა. არ მინდა ამაზე წინასწარ ლაპარაკი, რადგან ჟენევის მოლაპარაკებები წინ არის და ის იქნება გარკვეული ლაკმუსის ქაღალდი, თუ რამდენად სერიოზულად შეიცვლიან რუსები პოზიციებს.

აქვე უნდა ავღნიშნო, რომ რუსეთის ელჩი ძალზედ კეთილგანწყობილად შეხვდა ჩემს ამ გამოსვლას. 

ზოგადად, როგორ გესახებათ გაეროს როლი კონფლიქტების დარეგულირების საქმეში? გაეროს რა მექანიზმები შეიძლება გამოიყენოს საქართველომ ამ კონფლიქტის გადასაჭრელად?

გაეროც, ეუთოც არის მექანიზმი და არა გადაწყვეტილების მიღების ადგილი. გადაწყვეტილებები მიიღება დედაქალაქებში – მოსკოვში, ვაშინგტონში, ბრიუსელში და ა.შ. ამ გადაწყვეტილებების განსახორციელებლად შექმნილია ისეთი მექანიზმი, როგორიც არის გაერო.

ჩვენს კონფლიქტებთან დაკავშირებით მთავარი გადაწყვეტილებები მიიღება მოსკოვში და ვაშინგტონში. სამწუხაროდ, ჯერ–ჯერობით, არ არის ისეთი სიტუაცია, რომ მოსკოვსა და ვაშინგტონში ეს გადაწყვეტილებები უნისონში იქნეს მიღებული.

ჩვენ უნიკალური კონფლიქტი გვაქვს. მაგალითად, სუდანში დარფურის კონფლიქტთან დაკავშირებით კონსესუსით გადაწყვეტილებების მიღება გაეროს უშიშროების საბჭოსა და მისი ხუთი მუდმივმოქმედი წევრის მიერ ადვილად ხდება, რადგან საბჭოს არცერთი წევრი ქვეყანა არ არის პირდაპირ ჩართული ამ კონფლიქტში.

ჩვენს შემთხვევაში, რუსეთი, რომელიც ამ ხუთეულის შემადგენელი ნაწილია და ვეტოს უფლებით სარგებლობს, პირდაპირ დაინტერესებულია ამ [აფხაზეთის] საკითხით და პირდაპირ აცხადებს, რომ ეს მისი საციცოცხლო ინტერესების ზონაა. აქედან გამომდინარე, ძალიან რთულია გადაწყვეტილებების მიღება.

მე ვთვლი, რომ ჩვენ კიდევ გვაქვს რესურსი, თუნდაც გენერალური ასამბლეის სახით, სადაც გადაწყვეტილებები ხმათა მარტივი უმრავლესობით მიიღება. 
 
ვფიქრობთ, რომ ცალკე თემად წამოვწიოთ გაყინული კონფლიქტები, იქნებ ცალკე რეზოლუციაც მოვამზადოთ ამასთან დაკავშირებით. ამ მიმართულებით ძალზე ნაყოფიერად ვთანამშრომლობთ სუუამ–ის [საქართველო, უკრაინა, უზბეკეთი, აზერბაიჯანი, მოლდოვა] წევრი ქვეყნების წარმომადგენლობები. თუმცა, ალბათ, ეს მიმართულება უფრო გააქტიურდება სუუამ–ის სამიტის შემდეგ, რომელიც მოლდოვაში აპრილის ბოლოს არის დაგეგმილი. ასე რომ,  რესურსები არის, უბრალოდ ამ რესურსებს გამოყენება სჭირდება.