ტერორიზმი და კავკასია: რუსეთი საქართველოში?

ზეინო ბარანი
საქართველოს ფორუმის დირექტორი,
ენერგიისა და ეროვნული უსაფრთხოების პროგრამის ასოცირებული მკვლევარი.
სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრი, ვაშინგტონი.

ტერორიზმის წინააღმდეგ ახალი გლობალური ომის ძირითადი წესების ირგვლივ შექმნილი თავდაპირველი გაურკვევლობა რეგიონული კონფლიქტების ესკალაციის წარმოქნის რისკს ქმნის. ამ პირობებში ძველ აგრესორებს შეუძლიათ “ტერორისტული მიდგომა” საკუთარი თავდასხმების გასამართლებლად გამოიყენონ. რუსეთი უკვე ცდილობს კავკასიაში ცივი ომის დასრულების შემდეგ დაკარგული გავლენის დაბრუნებას. მოსკოვსა და სხვა სახელმწიფოებს სჭირდებათ შეხსენება, რომ ახალი ომი აშშ-ის ხელმძღვანელობით წარიმართება და ის არ იქნება ცივი ომის შემდგომი მსოფლიო წესრიგის გადასინჯვის საშუალება.

კავკასიის სამი სახელმწიფოდან რუსეთთან სამხედრო თანამშრომლობა მხოლოდ სომხეთს აკავშირებს. სომხეთი ასევე ყველაზე ნაკლებად განიცდის ტერორიზმის პრობლემას. რუსეთის ხედვით, აზერბაიჯანმა ტერორიზმთან ბრძოლაში რამდენიმე სერიოზული ნაბიჯი გადადგა, ჩეჩენი მებრძოლების ექსტრადიციის ჩათვლით. საქართველომ კი ვერ შეძლო ჩეჩნეთთან სასაზღვრო მონაკვეთზე ეფექტური კონტროლის დამყარება და ახლა თბილისი მოსკოვის ანტიტერორისტული პოლიტიკის ეპიცენტრში მოექცა.

რუსეთის მიზანი: ტერორიზმთან ბრძოლა და/ან კავკასიის კონტროლი

აშშ-ის მიერ “გლობალური ტერორიზმის წინააღმდეგ ომის” გამოცხადების შემდეგ, რუსეთი აცხადებს, რომ საქართველოს რუსეთთან თანამშრომლობა სჭირდება, რათა საზღვარზე მკაცრი კონტროლი უზრუნველყონ და ჩეჩენი ტერორისტების მფარველობა შეაჩერონ, განსაკუთრებით იმათი, რომლებსაც შეიძლება ოსამა ბინ ლადენის ქსელთან ჰქონდეთ კავშირები. ამ ღონისძიებების წარუმატებლობის შემთხვევაში, რუსეთს, როგორც ზოგიერთი აცხადებს, შეუძლია საქართველოს ტერიტორიაზე შეიჭრას იმ პირთა დასაკავებლად, რომლებიც “გლობალური ტერორიზმის” ნაწილად მიიჩნევიან. სანამ საქართველო ტერორისტების მფარველობას უარყოფს, რეალური საფრთხეა იმისა, რომ რასაც არ უნდა აკეთებდეს ახლა საქართველო, რუსეთს შეუძლია ტერორისტების დევნა საქართველოზე და მოგვიანებით მთელ კავკასიაზე სამხედრო და პოლიტიკური ზეწოლის გაზრდის წინაპირობად გამოიყენოს.

რაც უფრო უარესია, ცალკეულ სამხედრო ხელმძღვანელებს რუსეთ-საქართველოს საზღვარზე შეუძლიათ საკუთარი შეხედულებებისამებრ იმოქმედონ – მოსკოვის ნებართვით ან მის გარეშე. რუსეთის პოლიტიკურ ელიტაში ასევე შესაძლოა იფიქრონ, რომ აშშ იმდენად არის დაკავებული საკუთარი ომით ტერორიზმის წინააღმდეგ, რომ ვაშინგტონმა შეიძლება კავკასიაში განვითარებულ მოვლენებს საკმარისი ყურადღება არ მიაქციოს. უფრო მეტიც, პრეზიდენტმა პუტინმა აშშ-თან გარიგების სურვილზეც მიუთითა. მოსკოვს სურს ცენტრალური აზიის ქვეყნების ავღანეთზე შეტევისათვის გამოყენების სანაცვლოდ, კავკასიაში გავლენის აღსადგენად აშშ-საგან გარკვეული თავისუფლება მიიღოს.

სტრატეგიული ფაქტორები კავკასიაში

იმ ტერორისტებისათვის, რომლებიც ავღანეთიდან გაღწევას ახერხებენ, ყველაზე მისაღები თავშესაფარი კავკასიის მთიანი რეგიონია. ირანით, რუსეთითა და თურქეთით გარშემორტყმული კავკასიის რეგიონი ცენტრალური აზიისა და ევროპის დამაკავშირებელი სტრატეგიული სატრანზიტო დერეფანია.

კავკასიაში სტაბილურობა მსოფლიო ბაზარზე კასპიური ნავთობისა და გაზის უწყვეტი ტრანსპორტირებისათვის გადამწყვეტი ფაქტორია. საერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ მოსალოდნელ ომში სპარსეთის ყურიდან ენერგორესურსების გარანტირებული ექსპორტის ირგვლივ არსებული გაურკვევლობის პირობებში, კასპიური რეგიონიდან მიღებული ნავთობი აშშ-ის ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესებისათვის სულ უფრო მნიშვნელოვანი გახდება.

ენერგორესურსების ექსპორტის უსაფრთხოების განმტკიცებისათვის აშშ მჭიდროდ თანამშრომლობს აზერბაიჯანთან და საქართველოსთან (და თურქეთთან) აღმოსავლეთ-დასავლეთის სატრანსპორტო დერეფნის განვითარებაში, რათა მსოფლიო ბაზრებამდე კასპიური ენერგორესურსების ტრანსპორტირებისათვის რეგიონის არარუსული ალტერნატივები განამტკიცოს. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი და შაჰ-დენიზის გაზსადენი კასპიიდან მომავალ სატრანსპორტო მარშრუტებზე რუსეთის მონოპოლიას დაამხობს. რუსეთს ჯერ კიდევ არ უთქვია უარი თავის სურვილზე – ცენტრალურ აზიური და კასპიური ენერგორესურსებისა და საქონლის ევროპაში ტრანსპორტირებაზე მონოპოლია შეინარჩუნოს. რუსეთმა იცის, რომ ამ პროექტების წარმატება კასპიის რეგიონის ეკონომიკურ ცხოვრებაში, და მოგვიანებით პოლიტიკაში, მისი მონოპოლიის დასასრული იქნება. რუსეთი ამიტომაც არ უჭერს მხარს ამ პროექტებს.

პრობლემები რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობაში

აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანში საქართველო განაპირა კავკასიური სახელმწიფოა და შესაბამისად მისი მონაწილეობა გადამწყვეტია მილსადენების პროექტებში წარმატებისათვის. თუკი საქართველო ტერორიზმის ირგვლივ ატეხილ რეგიონულ ომში აღმოჩდება ჩათრეული, ან რუსეთი საქართველოსგან პოლიტიკურ დათმობებს მიიღებს, მაშინ რუსეთი დე ფაქტო მოიპოვებს კონტროლს აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანზე და შედეგად ცენტრალურ აზიასა და კავკასიაზე.

რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობა დამოუკიდებლობის შემდეგ დაძაბულია, მეტწილად რუსეთის მხრიდან საქართველოს პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძისადმი მტრული დამოკიდებულების გამო, რომელიც მთავარი მოქმედი პირი იყო საბჭოთა კავშირის დაშლასა და გერმანიის გაერთიანებაში. მკაცრი კურსის მომხრე ზოგიერთ პოლიტიკოსს ჯერ კიდევ არ დავიწყებია და უპატიებია ეს შევარდნაძესათვის და მასზე რამოდენიმე დავდასხმაც განახორციელეს. ისინი დროდადრო საქართველოს დესტაბილიზაციის შესაძლებლობებს ეძებენ, რომელიც ახლა მათ შეუძლიათ ნახონ.

საქართველოს შიდა სისუსტე რუსეთისათვის დიდი ცდუნებაა. აშკარაა, რომ ცვალებად მსოფლიო წესრიგში, თუ საქართველოს რუსეთის საკუთარი ტერიტორიიდან გაძევება სურს, თბილისმა უფრო სერიოზული ნაბიჯები უნდა გადადგას. ერთი უსწრაფესი ღონისძიება კორუფციასთან ბრძოლის უკომპრომისო პოლიტიკის შემუშავებაა.  საქართველოში მასშტაბური კორუფციის პირობებში, საქართველოს ხელმძღვანელობისათვის რთულია წარმატებით მოიგერიოს ჯგუფები, რომლებსაც ქვეყნის გარეთ მყოფ ტერორისტებთან აქვთ კავშირი. ეს ვითარება სასწრაფოდ უნდა შეიცვალოს. 

ჩეჩნეთი ორცეცხლსშუა

რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობა ჩეჩნეთის მეორე ომის პერიოდში კიდევ უფრო გაუარესდა. ჩეჩნეთი რუსეთის სამხედროებისათვის სირცხვილის, ხოლო პოლიტიკური ხელმძღვანელობისათვის მუდმივი შიშის წყაროა. რუსეთი ადანაშაულებს ჩეჩენ ტერორისტებს 1999 წელს მოსკოვში საცხოვრებელი სახლის აფეთქებაში, რომელმაც რამდენიმე ასეული ადამიანი შეიწირა. მაშინდელმა რუსეთის პრეზიდენტმა, ბორის ელცინმა შევარდნაძეს ნებართვა სთხოვა საქართველოში რუსეთის სამხედრო ბაზები ჩეჩნეთზე შეტევისათვის გამოეყენებინა. მას აგრეთვე სურდა რუსეთ-საქართველოს საზღვრის ჩეჩნეთის მონაკვეთზე საქართველოს მხრიდან რუსეთის სასაზღვრო ჯარები განეთავსებინა. ჩეჩნეთის ომში საქართველოს შესაძლო ჩათრევის შიშით, შევარდნაძემ მსგავს თანამაშრომლობაზე უარი თქვა. ამის შემდეგ, რუსეთი საქართველოს საზღვრების არაეფექტურ კონტროლში და ჩეჩენი და ისლამისტი მოჯაჰედების პანკისის ხეობაში შეფარებაში ადანაშაულებს. ბოლო პერიოდში, რუსეთი პანკისის ხეობას “(რუსეთ-ჩეჩნეთის) ფრონტის ხაზზე საერთაშორისო ტერორიზმის მხარდამჭერ ბაზად” მოიხსენიებს.

11 სექტემბრის შემდეგ რუსეთი ჩეჩნების მიმართ ტერმინ “საერთაშორისო ტერორისტებს” იყენებს. აშკარაა, რომ რუსეთი ცდილობს საერთაშორისო კოალიციისათვის პრეცედენტი შექმნას, რაც შემდგომში ჩეჩენი ტერორისტების განადგურებასა და ასევე საქართველოს ტერიტორიის გამოყენებაში უნდა აისახოს. საქართველო საკუთარი ტერიტორიის მსგავსი ქმედებებისათვის გამოყენების წინააღმდეგია. ამავე დროს, საქართველომ მზადყოფნა გამოთქვა ავღანეთში ტერორისტების წინააღმდეგ ამერიკელთა სამხედრო ოპერაციისათვის საკუთარი ტერიტორია გამოიყენონ. გამომდინარე იმ ფაქტიდან, რომ რუსეთში მრავალს ჩეჩნები იმდენადვე ეზიზღება, რამდენადაც ამერიკელებს თალიბები, საქართველოს პოლიტიკის ამგვარი წინააღმდეგობრიობა რუსი რადიკალების გაცოფებას იწვევს.

პანკისის ხეობაში ჩეჩნების გამო შექმნილი დაძაბულობის გარდა, აფხაზეთშიც არის დაძაბულობის წარმოქმნის შესაძლებლობა. საქართველოსათვის მნიშვნელოვანია მკაცრი ზომები მიიღოს, რათა აფხაზეთის  უკონტროლო რეგიონში, ისევე როგორც კოდორის ხეობაში, ჩეჩენი მებრძოლეების გადაყვანა შეწყდეს. საქართველოს ამ ტერიტორიაზე შეზღუდული კონტროლი აქვს და შედეგად იგი შეიძლება უკონტროლო საბრძოლო ოპერაციების ბაზად იქცეს.

რეკომენდაციები:

Exit mobile version